Rinclas - ma ingio?23/1/2023 In sia contribuziun per l'emischiun "Impuls" sün RTR dals 7 october 2021 recitaiva Dumenic Andry ün purtret dal poet frances Paul Valéry cha quel ha preschantà a chaschun dad ün discuors illa scoula da s-chalin ot da seis giuventüm a Sète. Valéry congualaiva sia vita cun üna chadaina lunga ingio cha'ls singuls anels staivan per evenimaints, impissamaints ed ideas da sia vita. Quella chadaina as laschaiva percuorrer inavo fin vi pro'l port da Sète ingio cha l'ultim anè d'eira francà vi dad üna rincla mürada aint il mür dal quai. Tschella rincla, dschaiva Valéry, d'eira aint in seis cour.
Dumenic Andry congualaiva si'aigna vita cun quist bel purtret da Paul Valéry. Ma impè dad ün quai pro'l port a la riva dal mar saja seis prüm anè francà vi dad üna rincla mürada aint il mür d'üna chasa immez seis cumün. Ed impè da rantar barchas e cours pudaiva sia rincla be servir per rantar muvel bovin. Sco cha Dumenic Andry as laschaiva inspirar da Paul Valéry am laschaiva inspirar svess dad Andry. Mo, cun mai nun esa uschè simpel da chattar ün lö ingio ch'eu pudess mürar aint la rincla per cumanzar mi'aigna chadaina. I'm para cha bod tuot las engiadinaisas e tuot ils engiadinais sun fermamaing liats cun lur patria, suvent cun lur lö da naschentscha. Eu less eir eu esser lià uschè fermamaing cun ün tal lö. Eu sun nat e creschü sü a Muhen i'l chantun Argovia ingio ch'eu n'ha passantà üna fich bell'uffanzia ed ün bel giuventüm. Ma suna lià cun quist lö sco cha Valéry d'eira lià cul port da Sète? I'm displascha, na. Davo'l giarsunadi n'haja passantà ün pêr ons ad Aarau chi'd es amo adüna üna cità fich importanta per mai ed ingio ch'eu tuorn jent adüna darcheu. Ma n'haja'l prüm anè da mia chadaina francà vi dad üna rincla mürada aint il mür da la baselgia dad Aarau? Na. Dimena dessa dar ün oter lö chi pudess servir sco fundamaint per la rincla ingio chi cumainza mia chadaina cul prüm anè. Pudess quai esser perfin Lenk, quist cumün illa Part Sura Bernaisa chi'd es fich renomnà sco lö perfet per passantar bellas vacanzas immez las muntognas? Là n'haja passantà eir eu mias vacanzas on per on, da meis prüm anniversari fin cur ch'eu n'ha gnü var 25 ons. Hoz tuorna amo adüna almain üna jada l'on. Ma ingio è'la, quella rincla mürada aint illa crappa dal Wildstrubel? I nun exista. N'haja vairamaing üna chadaina da mia vita ed ingio è'la francada? Dal sgür n'haja üna chadaina e sco quella da Valéry è'la fabrichada our dad evenimaints, impissamaints ed ideas. Ma forsa sventulesch'la i'l vent e nu's po francar ninglur. Per furtüna n'haja chattà avant blers ons ün lö, ingio chi'd es francà almain mia chadaina da sömmis. Sömmis da vacanzas, chaminadas, dis süls skis, spassegiadas lung la riva da l'En ed inscunters chi'm restan aint il cour. Là ingio chi'd es eir francà tschella rincla.
1 Kommentar
Perche imprendast rumantsch?10/1/2023 La glieud am dumonda suvent perche ch'eu imprend rumantsch. E mia resposta es adüna la listessa: I dà plüss motivs. Sco prüm n'haja adüna vuglü discuorrer mincha lingua ufficiala da la Svizra almain in sia basa. Plünavant n'haja fich jent a las linguas estras e n'ha fingià imprais ün zich finlandais avant ün pêr ons. Id es eir cler ch'eu vegn adüna darcheu jent in vacanzas in Engiadina Bassa e cha'l giavüsch es creschü da discuorrer eir ün pêr pleds rumantsch.
Ma'l motiv il plü important as muossaiva cur ch'eu n'ha cumanzà culs cuors da rumantsch. Schi s'imprenda rumantsch nu s'imprenda be üna lingua, ma i's vain a cugnuoscher ad üna cultura intera. Quai m'es gnü adimmaint cur ch'eu n'ha cumanzà da leger texts per rumantsch. Schi's tratta da robas d'iminchadi, obain chi's tratta da poesias o perfin da texts documentaris: La cultura es adüna part integrala dal text. Forsa esa pervi dal stadi sco minorità, forsa esa pervi cha l'Engiadina es uschè bella – eu nu sa. Ma che ch'eu bad mincha jà es cha la lingua rumantscha es fermamaing colliada cul cuntgnü dals texts. O per dir otramaing craja cha quists texts nu funcziunan listessamaing ni per tudais-ch ni per ün'otra lingua our dal rumantsch. Perche ch'eu sa? Eu nu sa nöglia, eu n'ha be'l sentimaint chi'd es uschea. E quai'm plascha fich bain. Che otra lingua't spordscha cun seis texts üna tala richezza dad impreschiuns ed üna tala colliaziun culla regiun ingio ch'ella es discurrüda? Per mai sun quels motivs avuonda per cuntinuar meis viadi e da m'avanzar sün quista via rumantscha. Quarta lingua o lingua morta?29/12/2022 In schner 2022 n’haja cumanzà ad imprender rumantsch. Grà als cuors online da la Lia Rumantscha n’haja gnü la pussibiltà da partecipar a l’instrucziun davant il computer a chasa a Laufen, impè dad ir a Cuoira minch’eivna. Quai füss stat massa cumplichà ed e nu’m vess mâ miss sün via da far cugnuschentscha da nossa quarta lingua. Dimena lessa ingrazchar a la Lia Rumantscha ed a tuot las magistras e’ls magisters chi fan üna gronda lavur dad instruir lur lingua materna a la glieud da la Bassa.
Pel mumaint sun annunzchà duos cuors online sül livel 1. L’ün es fingià serrà e tschel es amo avert per s’annunzchar. Sco chi para suna bleras persunas interessadas da cumanzar lur stüdis da rumantsch. Duos cuors per principiant:as es schon alch allegraivel! Da tschella vart n’haja let avant ün pêr dis cha duos cumüns da l’Engiadin’Ota müdan lur prüma lingua dal rumantsch pel tudais-ch i’l prossem on. Quai am fa trist, obain cha la statistica disch cha’l nomer da las persunas chi discuorran rumantsch resta listess. Id es ün grond pass per ün cumün da müdar sia lingua principala ed id es ün nosch tschögn per la rumantschia svessa. Eu bad eir eu cha’l rumantsch es in privel. Sch’eu vegn a cumprar aint a Scuol bod ingün discuorra amo rumantsch. Impè da quai as doda suvent zürigais o tirolais. Tant meglder esa cha’ls duos cuors sül livel 1 cumainzan in schner e cha blera glieud scuvrischa’l rumantsch na be sco’na lingua herziga ma sco nossa quarta lingua chi’d es da chürar e mantgnair. Eu giavüsch a tuot las principiantas e tuot ils principiants bun divertimaint ed ün bel viadi linguistic. Eu svess sun furtünà e cuntaint cha nossa gruppa po cuntinuar cul livel 5 davent da schner e sun grat a la Lia Rumantscha pel sustegn. Il rumantsch nun es mai üna lingua morta – id es ed i resta nossa quarta lingua da la Svizra. Bun di, bun on! 
Davart quist blog
Eu sun vi dad imprender rumantsch daspö var ün on. Quia prouva da notar ün pêr observaziuns sur dal minchadi o minchatant perfin meis impissamaints filosofics. Archiv
Kategorien |
RSS-Feed