Davo plü co vainch ons ch’eu vegn in Engiadina pellas vacanzas, n’haja finalmaing profità da l’occasiun da tschüffer ün pêr impreschiuns dal Chalandamarz. Co ch’eu vaiva gnü jent l’istorgia dad Uorsin e sia plumpa cur ch’eu d’eira amo ün pitschen mattet. Intant n’haja declerà l’Engiadina Bassa e pustüt la regiun intuorn Scuol sco lö predilet. Quai es eir ün dals chaschuns perche ch’eu imprend rumantsch.

Dimena suna stat sü bod quista bunura (bun, i d’eira magari bod pellas vacanzas …) e sun i giò’n Scuol per guardar a las scolaras e’ls scolars chi passan tras cumün. Fingià da dalöntsch davent s’haja dudi il tunöz da las giaischlas e’l sunöz da las s-chellas. E lura suna rivats cun gronda canera chi s-chatschess perfin l’inviern il plü crüj – be cha quista jà vessa bastà üna pitschna s-chellina per “s-chatschar” quist inviern ridicul.

Co ch’eu n’ha giodü il chant da la giuventüm e co ch’eu sun stat stut chi chantan uschè bain. Cur chi’d han cuntinuà lur cortegi n’haja fat eir eu üna pitschna chaminada tras cumün fin cha'ls uffants da la scoulina partivan eir els per lur cortegi. Lura darcheu sunöz, canera e bel chant e davo d’eira fingià bod temp per cuntinuar vers la plazza da scoula ingiò cha la concurrenza da giaischlas vaiva lö.

Eir quista part da l’üsanza tradiziunala m’ha fat impreschiun. A la fin suna stats ils plü giuvens chi’d han schloppà lur giaischlas cul tunöz il plü ferm. I d’eira bod dad avair temma cha la stagiun d’inviern saja subit a la fin e cha che chi vanza da la naiv algua immediatamaing.

Darcheu inavo sü Florins n’haja spettà cun brama a la scoula primara chi muossan cha eir quels da Tarasp sun buns da s-chatschar l’uschedit inviern. E co chi til han s-chatschà! Üna schurma d’uffants rivaiva sün plaz e laschaiva tremblar las chasas engiadinaisas cun lur mürs vegls. Mo per invitar a la prümavaira hana eir els chantà ün pêr chanzuns uschè bellas cha las prümas brunzinas da naiv cuccaivan fingià our da terra.
​
Che bella fin per meis prüm Chalandamarz sco turist. I nu d’eira l’ultim, quai es sgür.

La glieud am dumonda suvent perche ch'eu imprend rumantsch. E mia resposta es adüna la listessa: I dà plüss motivs. Sco prüm n'haja adüna vuglü discuorrer mincha lingua ufficiala da la Svizra almain in sia basa. Plünavant n'haja fich jent a las linguas estras e n'ha fingià imprais ün zich finlandais avant ün pêr ons. Id es eir cler ch'eu vegn adüna darcheu jent in vacanzas in Engiadina Bassa e cha'l giavüsch es creschü da discuorrer eir ün pêr pleds rumantsch.
 
Ma'l motiv il plü important as muossaiva cur ch'eu n'ha cumanzà culs cuors da rumantsch. Schi s'imprenda rumantsch nu s'imprenda be üna lingua, ma i's vain a cugnuoscher ad üna cultura intera. Quai m'es gnü adimmaint cur ch'eu n'ha cumanzà da leger texts per rumantsch. Schi's tratta da robas d'iminchadi, obain chi's tratta da poesias o perfin da texts documentaris: La cultura es adüna part integrala dal text. Forsa esa pervi dal stadi sco minorità, forsa esa pervi cha l'Engiadina es uschè bella – eu nu sa. Ma che ch'eu bad mincha jà es cha la lingua rumantscha es fermamaing colliada cul cuntgnü dals texts. O per dir otramaing craja cha quists texts nu funcziunan listessamaing ni per tudais-ch ni per ün'otra lingua our dal rumantsch. Perche ch'eu sa? Eu nu sa nöglia, eu n'ha be'l sentimaint chi'd es uschea. E quai'm plascha fich bain. Che otra lingua't spordscha cun seis texts üna tala richezza dad impreschiuns ed üna tala colliaziun culla regiun ingio ch'ella es discurrüda? Per mai sun quels motivs avuonda per cuntinuar meis viadi e da m'avanzar sün quista via rumantscha.

In schner 2022 n’haja cumanzà ad imprender rumantsch. Grà als cuors online da la Lia Rumantscha n’haja gnü la pussibiltà da partecipar a l’instrucziun davant il computer a chasa a Laufen, impè dad ir a Cuoira minch’eivna. Quai füss stat massa cumplichà ed e nu’m vess mâ miss sün via da far cugnuschentscha da nossa quarta lingua. Dimena lessa ingrazchar a la Lia Rumantscha ed a tuot las magistras e’ls magisters chi fan üna gronda lavur dad instruir lur lingua materna a la glieud da la Bassa.

Pel mumaint sun annunzchà duos cuors online sül livel 1. L’ün es fingià serrà e tschel es amo avert per s’annunzchar. Sco chi para suna bleras persunas interessadas da cumanzar lur stüdis da rumantsch. Duos cuors per principiant:as es schon alch allegraivel!

Da tschella vart n’haja let avant ün pêr dis cha duos cumüns da l’Engiadin’Ota müdan lur prüma lingua dal rumantsch pel tudais-ch i’l prossem on. Quai am fa trist, obain cha la statistica disch cha’l nomer da las persunas chi discuorran rumantsch resta listess. Id es ün grond pass per ün cumün da müdar sia lingua principala ed id es ün nosch tschögn per la rumantschia svessa. Eu bad eir eu cha’l rumantsch es in privel. Sch’eu vegn a cumprar aint a Scuol bod ingün discuorra amo rumantsch. Impè da quai as doda suvent zürigais o tirolais.

Tant meglder esa cha’ls duos cuors sül livel 1 cumainzan in schner e cha blera glieud scuvrischa’l rumantsch na be sco’na lingua herziga ma sco nossa quarta lingua chi’d es da chürar e mantgnair. Eu giavüsch a tuot las principiantas e tuot ils principiants bun divertimaint ed ün bel viadi linguistic. Eu svess sun furtünà e cuntaint cha nossa gruppa po cuntinuar cul livel 5 davent da schner e sun grat a la Lia Rumantscha pel sustegn. Il rumantsch nun es mai üna lingua morta – id es ed i resta nossa quarta lingua da la Svizra. Bun di, bun on!