Polo Hofer vaiva üna jà scrit üna chanzun cul titel «Nachem Konzärt» in quala ch’el descriva fich bain il mumaint cur cha’l concert es a fin ed i rest’amo per ün mumaintin quista magïa da las ultimas duos uras avant co cha la vita cuntinuescha. Il public banduna la halla e va a chasa intant cha las musicistas e’ls musicists sun chi fan uorden, plajan sü ils cabels, mettan in l’auto lur instrumaints e bandunan plan planet eir el:las la località da concert.

Ün pa simil esa stat hoz. Sco prüm vaina per l’ultima jada absolt nos program quotidian cun chantar la bunura ed imprender rumantsch dürant l’avantmezdi. Ma davo la posa es il temp i dandettamaing plü svelt e pac davo ans vaina darcheu tuottas e tuots inscuntrats giò la sala cumünala pella finischun. Amo l’üna o tschella baderlada dürant l’aperitiv davant la chà da scoula e lura suna svanits in tuottas direcziuns.

Eu sun tuornà amo üna jada in "mia" stanza, n’ha fat uorden e n’ha pakettà aint mia roba. E qua è’l stat, quist mumaint cha Polo barmör descriviva uschè bain. Il "spiert" da nos cuors da rumantsch intensiv d’eira amo preschaint, ma la stanza d’eira darcheu vöda e pronta pellas scolaras e’ls scolars chi tuornan davo las vacanzas da stà.
​
Che resta? Sco adüna culs cuors intensivs da rumantsch bleras impreschiuns e bellas algordanzas. Eu n’ha das-chü far cugnuschentscha da chara glieud sia da mia classa o da la magistraglia. Cur cha’l cuors es a fin resta la tschertezza ch’eu sarà qua eir l’on chi vain.

Quant svelt cha tscherta glieud sa imprender! D’eira «Chau, co vaja?» avant ün pêr dis üna da las prümas frasas cha mia classa savaiva dir (ed eir incleger) per rumantsch, sana intant cha vaja es üna fuorma enclitica dal verb ir e cha’l -j- as mett’aint per separar la desinenza dal tschep. Dimena da nolla sün tschient a reguard las cugnuschentschas grammaticalas. E quai cun ün svilup remarchabel.

Il prüm di d’eira amo tuot nouv ed il böt d’eira in prüma lingia da’s preschantar per rumantsch e da gnir a savair ün pêr frasas simplas chi’s po dovrar per ün prüm contact. La conjugaziun dals verbs regulars es però eir fingià stat sül program.
​
Il seguond di d’eira l’acquist dal s-chazi da pleds il tema central. Ün pêr verbs irregulars, ma uschigliö ingüna grammatica. Tuottas e tuots chi’d han tut sü schlantsch.

Her marcurdi lura l’introducziun da la fuorma enclitica cun l’ün o tschel exercizi. L’ajer in stanza d’eira stitta, ils cheus d’eiran chi fümaivan e minchatant as vaiva perfin dudi ün suspür. «Eu nu rivarà mai da gnir a bröch cun quista fuorma!» es stat suvent la conclusiun provisorica.

Hoz però darcheu üna classa bainischem motivada chi vaiva inclet la fuorma e l’adöver da l’imperativ sco scha nüglia nu füss amo avant la posa. E lura haja fat clic e dürant la sequenza d’exercizis n’haja plü co üna jà dudi a partecipantas e partecipants dad analisar las structuras grammaticalas d’üna frasa o perfin da spettar dal visavi cha las structuras vegnan dovradas inandret. Hai, id es il s-chazi da pleds chi quinta cun acquistar üna lingua estra – ma la grammatica es e resta il cement chi pissera cha la nouva «chasa linguistica» saja stabila.
​
Eu sun plü co superbi da mia classa – ma id es halt oramai la megldra classa da tuot la chà da scoula, s’inclegia.

I’ls ultims trais ons n’haja adüna tut part als CIRs sco partecipant e minch’on d’eira eir il program accumpagnant ün punct central da l’aventüra. Id es impreschiunant co cha l’organisatur dals cuors fa pront mincha jada ün program fich varià cun excursiuns, prelecziuns, guidas, ateliers ed amo bler daplü. Quellas occurrenzas spordschan a las partecipantas ed als partecipants ün vaira bogn aint il rumantsch cunquai cha las occurrenzas sun per regla organisadas per vallader.

Quist on nu piglia plü part uschè suvent. D’üna vart n’haja eir otras robas da far our da las uras da cuors e da tschella vart as drizza il program accumpagnant in prüma lingia a chi chi piglia part als cuors e na a la magistraglia. I m’es però stat listess permiss da tour part al program quist davomezdi. Quel as cumpuonaiva da quatter posts da differents temas.

Sco prüm suna gnü a savair infuormaziuns interessantas davart ils utschels alpins, impustüt davart l’aglia. In quist context n’haja eir pudü tgnair in mans üna chomma dad ün’aglia (natüralmaing morta :-) cun seis griflunas immensas.

Al seguond post ans ha declerà il guardgiasulvaschina dal revier Valsot la chüra da sulvaschina. Cler ch’el ans ha eir quintà da la chatscha.

Il terz post d’eira dedichà al spagat tanter il turissem e la persistenza cun infuormaziuns fich interessantas dal directer da la Pendicularas Scuol SA.

Per finir n’haja amo gnü il grond plaschair da giodair üna prelecziun cun l’autura cuntschainta Rut Plouda. Eu n’ha stimà tuot ils posts, ma quella prelecziun sülla terrassa dal nouv restorant sülla Motta d’eira sainz’oter il plü bel mumaint per mai.
​
Davo vaina gnü la tschaina cumünaivla chi’d es eir üna tradiziun als CIRs. Dimena suna pür tard la saira gnü a scriver mias lingias quotidianas. I’m restan amo duos dis e quels giodaraja da tuot cour.

Her n’haja manzunà meis respet per nossa "secziun giuvenila" ed eu sun stat stut co cha quel:las han lavurà eir hoz cun leidezza adonta chi d’eira sül program darcheu üna pruna cuntgnü grammatical e lexical. In mia vita professiunala suna magister da s-chalin ot e quai scha na cun corp ed orma schi almain cun üna tscherta paschiun. Dimena esa per mai un plaschair quotidian da lavurar cun giuvenilas e giuvenils.

Sper mia lavur principala n’haja però adüna instrui eir a creschüdas e creschüts, fin l’on passà in üna scoula commerciala privata e daspö schner sco manader da cuors pro la Lia Rumantscha. Quels cuors da saira duos jadas l’eivna güdan da tgnair l’equiliber tanter l’incletta pella giuventüna e la conscienza pels bsögns da persunas creschüdas.

Quist’eivna esa lura darcheu uschè inavant ch’eu das-ch instruir a glieud creschüda na be per novanta minuts duos jadas l’eivna, ma per trais uras mincha bunura. I m’es gnü consciaint co cha quai m’ha vairamaing mancà daspö ch’eu vaiva fat il pass dal livel terziar sül livel secundar. Per esser cler, il livel da s-chalin ot es meis livel preferi ed e nu less dafatta na müdar nüglia vi da quai. Ma da giodair darcheu üna jada ün’eivna intera da lavur cun creschüdas e creschüts (na invlidar a nossa secziun giuvenila) es daplü co flot. E perche? Perche chi sun quia sün agen giavüsch. Ingün nu til:las ha dit da s’annunzchar o amo pês cha l’annunzcha füss gnüda fatta automaticamaing tenor ledscha.

Il cuntrari es il cas. Tuot:tas chi sun quia perche chi vöglian imprender rumantsch. Per quai daja blers motivs. L’ün ha si’abitaziun da vacanzas in Engiadina e less gnir a savair daplü da la lingua e cultura locala, tschella es gnüda per lavurar e douvra il rumantsch in seis minchadi e. u. i. Ma minchüna e minchün es quia da libra voluntà e pudess eir bain schmetter ed ir a chasa sainza ch’eu sapcha far alch percunter. Ma i restan. Forsa perche chi’d han halt oramai pajà pel cuors. Ma eu nu crai dal tuot na cha quai saja il cas. I sun qua perche cha la lavur linguistica til:las plascha.

E quai influenzescha immensamaing a mia lavur. Ingüns problems disciplinarics, ingünas notas noschas chi’s sto dar inavo, ingünas reclamaziuns da genituors, collegas ed otras persunas pertoccas. Id es tuot pachific perche chi’d es qua quist interess cumünaivel dad acquistar cumpetenzas linguisticas per rumantsch.

Minchatant ponderescha che cha no stopchan far oter, meglder per ragiundscher ün tal ambiaint eir sül s-chalin ot. Cler cha la giuventüna s’interessa per otras robas co per üna lingua estra o pella matematica. Sco fingià dit suna chi ston gnir a scoula schi vöglian o brich. I resta listess la spranza chi detta ün bel di ün sistem da scoula cun quel chi’s po fidar unicamaing sülla motivaziun intrinsica.

Intant gioda ils trais dis chi’m restan cun mia classa livel 1 dal cuors da rumantsch intensiv, m’allegra süllas creschüdas e süls creschüts e natüralmaing eir sün nossas raketas giuvenilas.

Minchatant suna forsa ün pa massa euforic e surmotivà schi’s tratta dal rumantsch. Lura cumainza robas spontanamaing sainza ponderar bler. Uschè m’haja dumandà quist mezdi: Ma Luki, che pigliast per mans? Annunzchast üna seria da blog – na be ün’episoda cuorta, per sar Lukas stoja halt schon esser üna seria intera … Ed uossa? Davo quatter lecziuns d’instrucziun suna bainschi main stanguel co ch’eu solaiva esser sco partecipant. Ma listess es meis tscharvè cot a dür. Bun, annunzchà es annunzchà, dimena scriva (adün’amo fich jent) ün pêr lingias davart il prüm di da cuors.

Sco prüm suna fich cuntaint d’avair surgni üna classa simpatica cun üna dunzaina da partecipantas e partecipants bain motiva:das. Impustüt m’allegra chi sun eir trais giuvenil:as da la partida. Quai dà ün bun schlantsch e pissera per üna buna masdüra da glieud d’età different.

As poja scriver quai insomma uschea? Quant lönch dür’amo fin cha quist’applicaziun sarà pronta chi tradüa texts inters e chi’d es gnüda annunzchada dal secretari general da la Lia quista bunura? Spranza chi dettan gas cun sviluppar ün tal program. Da tschella vart esa dal sgür meglder da scriver ils texts svess. A reguard il frances m’haja eir allegrà cur chi’d es gnü publichà il deepL. Ma che es lura capità? Eu n’ha pers bler da mia cumpetenza in scrit e nu sun intant gnanca plü bun da scriver üna cartulina simpla per frances sainza m’atschertar sün deepL cha tuot saja scrit inandret. Ma che voust – il frances es halt eir schnuaivel greiv da scriver.

Inavo sül tema central: Eu sun fich cuntaint cul prüm di da cuors e n’ha ün grond respet da tuottas e tuots chi s’han decis:as da cumanzar ad imprender rumantsch. Id han fat ün bun prüm pass ed han eir tgnü dür fin a mezdi. Cur ch’eu n’ha preparà meis cuors n’haja pensà chi saja meglder da na introdüer temas grammaticals fingià al prüm di. Ma lura n’haja però stuvü gnir a la conclusiun ch’eu stopcha listess fingià trattar la conjugaziun dals verbs regulars. Quai n’haja eir fat ed eu n’ha l’impreschiun chi hajan tut sü quist prüm toc grammatical magara bain. Dal rest vaina eir fat dialogs uschè sco l’ün o tschel gö.
​
Apropo respet: Il plü grond respet n’haja da la secziun giuvenila da mia classa. Da cumanzar ad imprender rumantsch sco scolara / scolar sper tuot quai chi’d es fingià dad imprender a scoula am fa grond’impreschiun. Scha quel:las han amo energia schi stöglia esser eir eu capabel da scriver almain ün pêr frasas rumantschas mincha saira.

Davo trais ons sco partecipant suna hoz tuornà illa chasa da scoula a Scuol per drizzar aint "mia" stanza sco manader da cuors in occasiun dals cuors intensivs da rumantsch (CIRs) chi cumainzan puschman lündeschdi, ils 21 lügl. Daspö schner das-cha instruir cuors da rumantsch per incumbenza da la Lia Rumantscha, quai chi’m fa sulischem grond plaschair. Davo trais cuors da standard e duos cuors privats online cumainza lura meis prüm cuors "analog" e quai in üna chasa da scoula fich prüvada e pitturesca – almain per mai chi lavura pel solit in üna chasa moderna da vaider e metal chi’d es disfamada pro la giuventüna sco «fabrica d’instrucziun».

L’eivna chi vain das-cha lavruar però cun üna dunzaina da principiantas e principiants in ün ambiaint fich agreabel e sün quai m’allegra. Hoz vaiva lö il "prolog" cun far pront tuot il material, provar oura il beamer, ils otpledaders pels exercizis auditivs ed eir il visualizer portabel ch’eu n’ha tut cun mai. Amo ün pa tagliar oura cartulinas per ün gö in marcurdi e lura d’eira fingià tuot pront.

I’ls prossems dis lessa publichar mincha saira ün text da blog cuort cun ün pêr impissamaints davart meis prüm cuors intensiv sco magister, las sfidas, ils mumaints da success, ma forsa eir quels da disgratai. Laina verer. Sco fingià dit – ed eu nu poss repeter quai avuonda – m’allegra sün tuot quai chi’m spetta.